Fotografie: "het met behulp van licht en andere vormen van straling vastleggen van afbeeldingen van voorwerpen en verschijnselen op radiatie- of stralingsgevoelig materiaal." Het woord fotografie is afgeleid van het Grieks en betekent letterlijk schrijven met licht. Daarmee is technisch alles gezegd. Maar fotografie is natuurlijk ook een uitingsvorm. Je kunt er mee laten zien hoe jij de wereld om je heen ervaart, laten zien wat jou verbaast en in welke dingen jij de schoonheid ziet. Dat zijn totaal subjectieve waarden.

Met mooie is dat je jouw fotografie meer aan kracht kunt laten winnen met objectieve waarden: de mate van scherpte die je toepast. Of niet. Het contrast dat je net wat groter maakt. Of kleiner. De belichting die precies klopt. Of bewust wat te donker of te licht. En in het geval van kleurenfotografie de harmonie in je kleurgebruik. Of de disharmonie die je toepast. Voor al deze waarden geldt: hoe meer je daar bewust mee omgaat, hoe meer zeggingskracht jou foto kan krijgen.

Op de opleiding aan de Academie voor Fotografie in Haarlem (1985-1988) leerde ik om de verschillende facetten optimaal in te zetten. Tijdens stages leerde ik het toe te passen tot de perfectie. Bij Jaap Stahlie leerde ik dat imperfectie kan leiden tot sublieme resultaten. Bij Hans Kroeskamp, ik ken eigenlijk geen betere fotograaf dan hem, leerde ik om alle parameters te optimaliseren. Dus smetteloze sets bouwen, het ideale licht creëren voor die bepaalde foto, de kleurtemperatuur van het licht, uitgebalanceerd scherpteverloop. Dat kost tijd. Een foto maken in minder dan één dag gebeurde eigenlijk niet bij Stahlie en Kroeskamp. De beide stages hebben mijn kijk op fotografie het meest beïnvloed.

Nu moet gezegd dat mijn actieve beroepsmatige fotografie zich afspeelde in een tijdperk dat beeldbewerking via de computer nog niet bestond of toch in ieder geval in de kinderschoenen stond. Adobe Photoshop was in mijn laatste jaren nog aan een opmars bezig.

Ik herinner me dat er in die tijd volop gediscussieerd werd over de toepassing ervan: is een bewerkte foto nog wel ècht een foto? Zelf vond ik op dat moment van niet. Een fotograaf was zo goed als zijn onbewerkte foto. Een en ander werd, in ieder geval bij mij, ingegeven door de angst om niet meer uniek te zijn. Alle opgedane kennis en kunde kwam nu ook ter beschikking van iedere zolderkameramateur. Het maken van die perfecte foto was nu niet uniek meer.

Inmiddels zijn we jaren verder en denk ik er heel anders over. Digitale fotobewerking is niet meer weg te denken uit het creatieve proces. Waar ik en veel collega's bang voor waren, dat fotografie zou verworden tot het maken van halffabrikaten, is inmiddels werkelijkheid. Maar digitale beeldbewerking heeft mijn leven wel enorm verrijkt. Ineens hoefde ik geen modelmaker in te huren om dat perfecte decor te bouwen. Stofjes in dia's? Een probleem dat ineens niet meer belangrijk was.

Voor de fotografie in het algemeen heeft het wel grote gevolgen gehad. In het straatbeeld, advertenties en eigenlijk alle creatieve uitingen is er geen referentiepunt meer van 'waarheid' of 'geloofwaardigheid'. Bij het samenvoegen van halffabrikaten laten veel beeldbewerkers steken vallen. Dat resulteert bijvoorbeeld in foto's waar een model in een landschap staat waarbij het licht op het model niet past bij het licht in het landschap. Of waar de schaduw onder een product niet overeenkomt met het soort licht dat op het onderwerp staat.

De grote menigte aan beeldconsumenten stoort zich daar totaal niet meer aan. Het komt zo vaak voor dat er gewenning is opgetreden. Het beoordelingsvermogen is simpelweg aangetast. Je zou kunnen zeggen dat dat allemaal niet erg is. En tot op zekere hoogte is dat ook zo. Maar soms schuurt het wel. Want iedere fotograaf weet hoe moeilijk het is om een goede foto van bijvoorbeeld een glimmend parfumflesje te maken. Bij glimmende dingen verschijnt haast altijd ook de camera zelf ergens in de reflectie. Je probeert dat dan op een mooie manier te verwerken. Maar gewoon weghalen door er in beeldbewerking een verloopje overheen te plaatsen is gemakkelijker. Een fotograaf die dat nu niet doet krijgt in de meeste gevallen de eis de reflectie weg te werken.

De niet-werkelijkheid is hiermee de norm geworden

Dit doet me als fotograaf wel iets. De niet-werkelijkheid is hiermee de norm geworden; de 'werkelijke' werkelijkheid komt niet meer door de ballotage. En omdat iedereen het doet is er een nieuw soort werkelijkheid ontstaan. De gewenste werkelijkheid. Maar er doet zich wel een dilemma voor: doe ik er zelf ook aan mee? Natuurlijk wel.

Beeldbewerking is namelijk van alle tijden. In de analoge donkere kamer maakten we gebruik van een heel scala aan technieken waarmee een foto 'eigen' gemaakt kon worden. Even een lucht doordrukken (wat donkerder maken) gaf veel meer drama aan dat mooie landschap. Alle stofjes in een foto met een ultradun penseeltje wegstippen, op het obsessieve af, maakte dat een foto veel meer rust kreeg. Zwarting manipuleren door o.a. met temperatuur van de ontwikkelvloeistof te spelen. Negatieven bewerken met chemische stoffen om zwarting weg te halen. Dubbele belichtingen, solarisatie door heel even het witte licht aan te klikken in de donkere kamer. De gekste dingen haalden we uit. Het was allemaal geoorloofd, en terecht.

Eigenlijk is het enige nadeel van de ontwikkelingen van de afgelopen twintig jaar dat iedereen met een digitale camera zich succesvol op de markt kan begeven, met of zonder visie. Maar tegelijk is het ook weer geen ramp. De opdrachtgever heeft nog altijd een keuze. Geef ik mijn geld uit aan een fotograaf die er verstand van heeft of laat ik mijn buurman de cover van mijn blad maken. Uiteindelijk hebben beiden evenveel kans op succes als er maar over het proces wordt nagedacht.

Sinds kort ben ik weer echt actief aan het fotograferen. Omdat de digitale techniek nu zo'n hoog niveau heeft gekregen dat de scherpte en de detaillering waar je vroeger minimaal 4x5 inch dia's voor moest gebruiken nu ook te behalen is met een hele compacte camera. Ik wandel nu door de natuur met een klein toverdoosje waaruit superscherpe foto's tevoorschijn komen. Als ik nu iets zie dat mooi genoeg is om met anderen te delen, of daarvoor de potentie in zich heeft, dan kan ik die foto altijd gemakkelijk maken. Als er nog wat bewerking nodig is kan dat thuis in de huiskamer. Ik wordt er heel gelukkig van. Het proces om schoonheid aan anderen te tonen is nog nooit zo gemakkelijk geweest. Annie Leibovitz zei het al eens heel mooi. "Photography is not about equipment. It is about how you see the world". Dat klopt als een bus maar een goede camera helpt wel.

Geen
Jan van de Laar

Sony A6000
24.30 Megapixel
Placeholder